深圳第十届"创意十二月"开幕 首设创意设计“七彩奖”
| Йемен Республикасы ?????????? ??????? (?ль-Джумхурийя ?ль-Йаманийя) | |||||
| |||||
| ?ран: ????????? ?????????? ??????????? ??????????? Алла?, ?л-У?т?н, ат-Таурах, ?л-Уахда “Алла?, Ел, Т??кер?с, Б?рл?к”? | |||||
| ?н?ран: ?Б?рт?тас ел? (ты?дау ) | |||||
.svg) 
| |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Т?уелс?зд?к к?н? | 1918 жыл (Солт?ст?к Йемен Осман империянан) 百度 [本期编辑：Lichee]外观评测菲诗小铺迷雾唇膏笔外观菲诗小铺迷雾唇膏笔/RMB69唇膏笔扁平椭圆形的笔头设计，更加轻松易画，易于勾勒唇线，不用担心涂到唇外，咬唇与满唇妆随意切换。 | ||||
| Мемлекетт?к ??рылымы | |||||
| Ресми т?л? | араб т?л? | ||||
| Елорда | Сана, Аден, Сайун | ||||
| ?р? ?алалары | Сана, Аден, Ходейда, Таиз, Ибб | ||||
| ?к?мет т?р? | Президентт?к республика | ||||
| Президент Вице-президент? Премьер-министр? Йемен палатасы спикер? |
?бд-Раббу Манс?р Хади ?ли Мохсен Салех ?л-Ахмар Майын Абдул М?л?к Саид Яхия ?ли ?л-Раи | ||||
| Мемлекетт?к д?н? |  Ислам
| ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аума?ы ? Барлы?ы |
?лем бойынша 49-шы орын 527 968 км2 | ||||
| Ж?рты ? Сарап (2016) ? Сана? (2004) ? Ты?ызды?ы |
27 584 213 адам (48-ш?) 19 685 000[1] адам 44,7 адам/км2 (160-шы) | ||||
| Экономикасы | |||||
| Ж?? (А?Т) ? ?орытынды (2018) ? Жан басына ша??анда |
73,348 млрд.[2] $ (118-ш?) 2,380[2] $ (161-ш?) | ||||
| Ж?? (номинал) ? ?орытынды (2018) ? Жан басына ша??анда |
28,524 млрд.[2] $ (103-ш?) 925[2] $ (177-ш?) | ||||
| АДИ (2017) | ▼ 0,452[3] (т?мен) (178-ш?) | ||||
| Валютасы | йемен риалы (YER) | ||||
| ?осымша м?л?меттер | |||||
| ISO коды | YE | ||||
| ХОК коды | YEM | ||||
| Телефон коды | +967 | ||||
| Уа?ыт белдеулер? | UTC+3 | ||||
Йемен (араб.: ??????), ресми атауы — Йемен Республикасы (араб.: ?????????? ????????) – Арабия т?бег?н?? О?т?ст?к ж?не О?т?ст?к-батыс б?л?г?нде орналас?ан мемлекет. 1990 жылы 22 мамырда Йемен Араб Республикасы мен Йемен Халы? Демократиялы? Республикасыны? ер?кт? т?рде б?р?гу? н?тижес?нде ??рылды. Жер аума?ы 532 мы? км2 шамасында. Хал?ы – 17 млн. (1999). Т?р?ындары, нег?з?нен, арабтар, одан бас?а ?нд?лер, п?кстанды?тар, эфиоптар, сомалил?ктер, еврейлер т?рады. Елд?? шы?ысы мен Солт?ст?к-шы?ысында 100 мы?нан аса к?шпел? тайпалар ?м?р с?ред?. Ресми т?л? – араб т?л?. Мемлекетт?к д?н – ислам (шиит, суннит, исмаилит а?ымдары ?атар дамы?ан).
Астанасы – Сана (1 млн.), Аден экономикалы? астана болып есептелед?. 1991 жылы ?абылдан?ан конституциясы бойынша, мемлекет басшысы президент пен вице-президент 5 жыл сайын жалпыхалы?ты? сайлауда сайланады (1994 жылдан – А.А. Салех). Осы ек? лауазымды басшы Президентт?к ке?ес ??рады. Жо?ары за? шы?арушы органы – б?р палаталы парламент (801 депутаты бар). Ел ?к?мш?л?к жа?ынан 16 провинция?а б?л?нед?. ?лтты? мерекес? 22 мамыр – ?лт к?н?, я?ни Йемен хал?ыны? б?рл?г? к?н?. А?ша б?рл?г? – йеменд?к риал.
География
[??деу | ?айнарын ??деу]Йемен Араб т?бег?н?? о?т?ст?г?нде орналас?ан. Оны ?нд? м?хитыны? ?ызыл ж?не Араб те??здер?н?? сулары шаяды.
Ол Оманмен (шы?ысында) ж?не Сауд Арабиясымен (солт?ст?г?нде) ??рлы?пен шектесед?.
Йеменн?? солт?ст?к-шы?ысында жылдар бойы жа?быр жаума?ан ысты?, жартасты ш?лдер жатыр. Б?л ш?лд? жа?алауда?ы жазы?тан б?л?п т?р?ан Йемен таулары ?р ?ыста ?атты жауын-шашын алады.
Этимология
[??деу | ?айнарын ??деу]Б?р этимология Йеменнен ?о?т?ст?к? дегенд? б?лд?рет?н ?ymnt?-тен шы??ан.
Бас?а дерекк?здерде Йеменн?? ?ба?ыт? немесе ?бата? дегенд? б?лд?рет?н ямн немесе йумнмен байланысы бар дел?нген, ?йткен? елд?? к?п б?л?г? ??нарлы.
Римд?ктер оны Arabia Felix (???нарлы Арабия?) деп атады, Arabia Deserta айырмашылы?ы (?ш?лд? Арабия?).
Латын ж?не грек жазушылары ежелг? Йеменд? ??нд?стан? деп атады, ол парсылардан шы??ан, олар О?т?ст?к Арабияда байланыс?а шы??ан абиссиналы?тарды оларды? жанында т?р?ан ?ара халы?ты? атымен атап ?ткен.
Таби?аты
[??деу | ?айнарын ??деу]Жер?н?? 2/3-с? таулы ?ст?рт. Е? би?к жер? – Эн-Наби-Шаиб тауы (3600 м). Шы?ыс б?л?г?н Руб ?л-Хали ш?л?, батысын Тихама ойпаты алып жатыр. С?нген жанартаулар к?п. Климаты тропикт?к, к?п жер? ?уа?. ?а?тарда?ы орташа темп-ра 23,1?С, маусымда 31С. Жауын-шашынны? жылды? м?лш. 100 мм-ден (батысында) 500 мм-ге (Сана ма?ы) дей?н. ?зендер? аз. ?ш?ндег? ?р?лер? – Мур, Сихам, Рема, Забид, т.б. Жер? ?ызыл ?о?ыр, сорта? топыра?ты; ?ст?рт жа?ы – ?уа? дала, тау а??арлары б?талы, сирек орманды келед?. Ш?райлы жерлер?нде пальма ?сед?. Жан-жануарлардан: б?кен, жабайы есек – онагр, ?ас?ыр, т?лк?, ?абылан, маймыл, т.б. кездесед?.
Тарихы
[??деу | ?айнарын ??деу]Йемен ежелг? ?ркениет оша?тарыны? б?р?, дегенмен тарихы аз зерттелген.
Ежелг? мемлекет?
[??деу | ?айнарын ??деу]Йемен Арабия т?бег?н?? о?т?ст?к-батысында стратегиялы? сауда позициясы бар м?дениеттер то?ысында б?рыннан бар. Сол кездег? ?р? елд? мекендер Йеменн?? солт?ст?г?ндег? тауларда б?зд?? эрамыз?а дей?нг? 5000 жылдарды? ?з?нде бол?ан. e. Ел территориясында ежелг? заманда Саба, Аусан ж?не Маин мемлекет? бол?ан.
Саба патшалы?ы кем дегенде б.з.д. XI ?асырда пайда болды. Т?рт нег?зг? тайпалы? конфедерациялар: Саба, Хадрамаут, ?атабан ж?не Маин. Саба билеуш?лер? Му?арриб титулын ?абылдады, ол ?детте, б?р?кт?руш? немесе патша-д?ни ?ызметкер немесе о?т?ст?к араб патшалы?тары конфедерациясыны? басшысы, ?патшаларды? патшасы? дегенд? б?лд?ру? м?мк?н.
Мукаррибт?? р?л? ?рт?рл? тайпаларды патшалы??а ба?ындырып, оларды? б?р?не т?ра?алы? ету болды.
940 ж.ж. e. Сабейл?ктер Мариб б?гет?н сал?ан, ал б?гет а??ар?а ??йыл?ан маусымды? су тас?ынына ?арсы т?ру ?ш?н салын?ан.
Орта?асыр
[??деу | ?айнарын ??деу]
4 ?асырда осы 2 мемлекетт? ж?не бас?а да ?са? мемлекеттерд? б?р?кт?рген Химьярит патшалы?ы ??рылды.
6 ?асырда Химьярит мемлекет?н эфиоптар, 570 жылы Сасани ?улет? жаулап алды, 629 – 630 жылы Араб халифатыны? ??рамына ?осылды. Осы кезде араб-м?сылман м?дениет? г?лденд?.
16 ?асырда Йемен д? Осман с?лтанды?ы жаулап алды, б?ра? оларды? бил?г? ?за??а созылмады. Халы? к?тер?л?стер? н?тижес?нде 1633 жылы т?р?к ?скерлер? елден кетуге м?жб?р болып, елде Зейд ?улет? имамдарыны? бил?г? орнады.
Жа?а заман
[??деу | ?айнарын ??деу]Имамдар б?р орталы??а ба?ын?ан мемлекет ??ру?а тырысты, б?ра? ?р? тайпалар к?семдер? жеке бил?кке ?мтылды. Осы тартысты пайдалан?ан еуропалы?тар (ppголландтар]], а?ылшындар, француздар, португалдар) 17 ?асырдан бастап елде орны?ып ?алу?а тырысып, ?р т?рл? ?ысым жасады. Н?тижес?нде, 1872 жылы имамат ??лап, ел ?айтадан Осман с?лтанды?ыны? ?арауына к?шт?.
Имамдар Осман с?лтанды?ына ?арсы ?арулы к?рест? к?шейт?п, 1911 жылы т?р?к ?к?мет? Солт?ст?к Йемен автономиясын мойындады. 1918 жылы ел ?з?н?? т?уелс?зд?г?н жариялады. Имамдарды? басшылы?ымен к?тер?лген халы? 1926 жылы Ходейда, Тихама, т.б. жерлерд? а?ылшындардан азат етт?. 1947 жылы Йемен Б??-на м?ше болды. 1962 жылы елд?? солт-нде халы? к?тер?л?с?нен кей?н имам ?к?мет? ??латылып, Йемен Араб Республикасы жарияланды. Елде азамат со?ысы басталды. 1967 жылы О?т?ст?к Йемен жеке мемлекет болып ??рылып, 1970 жылдан бастап Йемен Халы? Демократиялы? Республикасы атанды. ЙАР – нары?ты? ?атынастармен дамыса, ЙНДР соц. даму жолына т?ст?. Ел ?ш?ндег? ?шк? саяси тартыстарды? к?шею?, к?рш? мемлекеттермен ?арулы ?а?ты?ыстар (1972, 1979, 1986 – 87, 1994) ек? елд? б?р?гуге м?жб?р етт? де, 1990 жылы йемен хал?ы ?айта б?р?кт?. 1994 жылы Солт?ст?к ж?не О?т?ст?к Йемен ?скери к?штер? арасында ?арулы ?а?ты?ыстар орын алып, солт?ст?ктег?лерд?? же??с?мен ая?талды. ?аз?рг? кезде Йемен ?к?мет? елд? орталы?тандыру, т?тасты?ты са?тап ?алу жолында ж?мыстар ж?рг?зуде.
?арулы ?а?ты?ыс (2014)
[??деу | ?айнарын ??деу]Йемен 2014 жылдан бер? хусит к?тер?л?сш?лер? мен Сауд Арабиясы баста?ан коалиция арасында?ы ?скери ?а?ты?ыспен к?рес?п келед?.
Соны? салдарынан б?л ел гуманитарлы? апатты бастан кешуде, мы?да?ан бейб?т т?р?ындар ашты?тан ?ырылуда; Б?? дерек?орын пайдалан?ан Save the Children ?йымы 2015 ж?не 2018 жылдар аралы?ында 5 жас?а дей?нг? 85 000 баланы? ауыр ?тк?р тама?танбау салдарынан ?айтыс бол?анын есептейд?. Б?р?ккен ?лттар ?йымыны? ба?алауынша, 2018 жылы т?рт жыл?а жуы? ?анды ?ыр?ыннан кей?н 14 миллион?а жуы? азамат ашты??а ?шырау ?ауп?не ?шырады.
Экономикасы
[??деу | ?айнарын ??деу]Йемен - е? кедей араб елдер?н?? б?р?. 2009 жылы жан басына ша??анда?ы Ж?? 2,5 мы? А?Ш долларын ??рады (тек Судан мен Мавританияда араб елдер? т?мен, жалпы б?л ?лемде 173-ш? орында).
Йеменн?? экономикалы? ?л-ау?аты м?най ?нд?ру мен экспорттау?а байланысты (мемлекетт?к бюджет к?р?с?н?? 70%), оны? ?оры азайып келед?. Сырт?ы к?мек ма?ызды — Йемен тек 2012 жылы Сауд Арабиясынан 3,25 миллиард доллар алды. 2006 жылы ел бил?г? экономиканы ?ртараптандыру ма?сатында экономикалы? реформаларды (шетелд?к инвесторларды тарту) ж?зеге асыра бастады.
2009 жылы Йеменн?? таби?и газды? д?лелденген ?оры 490 миллиард текше метрд? ??рады. 2009 жылды? ая?ында Арабия т?бег?н?? о?т?ст?г?ндег? Балхаф портына жа?ын орналас?ан с?йытыл?ан газ зауытыны? б?р?нш? жел?с? ?ске ?осылып, экспорт?а шы?арыла бастады. Нег?зг? т?тынушылар О?т?ст?к Корея мен А?Ш.
Ауыл шаруашылы?ы (Ж??-н?? 10%, ж?мысшыларды? 75%) – асты?, жем?с-жидек, к?к?н?с, б?рша?, кофе, ма?та; с?т ?н?мдер?, мал (?ой, ешк?, сиыр, т?йе), ??с; балы? аулау. Ал?аптарда ж?не террассалы тау беткейлер?нде ди?андар ма?та, жем?с-жидек, к?к?н?с ?с?ред?. Бас?а йеменд?ктер балы? аулау ар?ылы к?н к?ред?; к?б?с? ?ол?нер жасап, ?н?мдер?н базарларда сатады.
?нерк?с?п (Ж??-н?? 51%) – м?най ?нд?ру ж?не ??деу (Ж??-н?? 25%); ша?ын то?ыма ж?не был?ары к?с?порындары; Та?ам ?нерк?с?б?; ?ол?нер б?йымдары; ша?ын алюминий бал?ыту зауыты; цемент ?нд?р?с?; ша?ын кемелерд? ж?ндеу.
?ызмет к?рсету саласы ?шк? жалпы ?н?мн?? 39% ??райды.
Сырт?ы сауда
[??деу | ?айнарын ??деу]2017 жылы экспорт – 501,2 млн доллар – шик? м?най, кофе, кепт?р?лген ж?не т?здал?ан балы?.
Нег?зг? сатып алушылар Мысыр – 29,4%, Таиланд – 16,7%, Беларусь – 13,5%, Оман – 10,5%, БА? – 6,5%, Сауд Арабиясы – 5%.
2017 жылы импорт – 4,573 млрд доллар – азы?-т?л?к ж?не мал шаруашылы?ы, ?нерк?с?п ж?не химия ?н?мдер?.
Нег?зг? жетк?зуш?лер – БА? – 12,2%, ?ытай – 12,1%, Т?ркия – 8,7%, Бразилия – 7,3%, Сауд Арабиясы – 6,5%, Аргентина – 5,5%, ?нд?стан – 4,7%.
Сырт?ы ?арыз – 7,252 млрд доллар (2017 жыл?ы желто?санда).
?к?мш?л?к б?л?н?с?
[??деу | ?айнарын ??деу]Йемен 22 губернаторлы??а б?л?нген, олар 333 аудан?а (muderiah), олар 2210 ша?ын аудан?а, содан кей?н 38284 ауыл?а (2001 ж.) б?л?нген.
Дерекк?здер
[??деу | ?айнарын ??деу]- ↑ Statistical Yearbook 2011. Central Statistical Organisation. Тексер?лд?, 24 а?пан 2013.
- ↑ a b c d World Economic Outlook Database, October 2018. International Monetary Fund.
- ↑ 2016 Human Development Report. United Nations Development Programme (2016). Тексер?лд?, 21 наурыз 2017.
|
Б?л — ма?аланы? бастамасы. Б?л ма?аланы толы?тырып, дамыту ар?ылы, Уикипедия?а к?мектесе аласыз. Б?л ескертуд? д?лдеп ауыстыру ?ажет. |
 | Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет. |
